Sağlık Çalışanlarına Yıpranma Payı Geriye Dönük Olacak mı?
Tarihsel Arka Plan: Yıpranma Payı Uygulamasının Kökeni
Meslekî riskler ve ağır çalışma koşulları temelli olarak, belli meslek gruplarına erken emeklilik veya ek süre tanıyan bir düzenleme olan yıpranma payı (ya da fiili hizmet süresi zammı) Türkiye’de ilk olarak kamu çalışanlarına yönelik olarak gündeme gelmiştir. [1] Zamanla sağlık çalışanlarının da bu kapsama alınması talebi artmış; yoğun bakım, acil servis, ameliyathane gibi birimlerde çalışan hekim, hemşire ve diğer sağlık personelinin çalışma koşulları “yıpratıcı” sayılabilir hale gelmiştir. [1]
2018 tarihli düzenlemelerle, sağlık çalışanları için fiili hizmet süresi zammı kapsamında bazı hükümler getirilmiştir: örneğin, belirli unvanlarda çalışanlar için 360 günlük çalışma karşılığı 60 gün ek süre alınması gibi. [2] Ancak bu düzenleme, geçmişteki hizmetleri kapsamadığı, sadece düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten sonrası için geçerli olduğu yönünde eleştiriler almıştır. [3]
Günümüzdeki Tartışma: Geriye Dönük Uygulama Mümkün mü?
Bugün en çok tartışılan soru: “Sağlık çalışanlarına yıpranma payı geriye dönük uygulanacak mı?” Bu sorunun cevabı henüz net değil; hukuki ve politik süreç devam ediyor. Öne çıkan başlıklar şöyle:
– Sendikalar ve sağlık çalışanları, yıpranma hakkının geçmiş hizmetlerini de kapsaması gerektiğini savunuyor. Örneğin, Türk Sağlık‑Sen İzmir Şubesi, kapsam dışında kalmış unvanlar ve geçmiş yılların hizmetlerinin dikkate alınmaması nedeniyle imza kampanyaları yürütmüş. [4]
– Dava süreçleri başlatılmış: Gerçekten “2008’den itibaren” veya başka bir tarihten geriye dönük olarak hesaplama yapılması için yasal başvurular yapılıyor. [5]
– Diğer yandan, devlet ve kurum düzeyinde açıklamalar “mevcut düzenlemelerde geriye dönük uygulama öngörülmemiştir” yönünde. Örneğin, ilgili hakların yürürlüğe giriş tarihi sonrası için geçerli olduğu belirtilmiştir. [2]
– Ayrıca, 2025 itibarıyla yapılan düzenlemelerle yıpranma payı sisteminde yeni kısıtlamalar getirilmiş; bazı meslek kodlarının kapsam dışı bırakılması gibi. Bu da geriye dönük uygulamayı zorlaştıran bir ortam yaratıyor. [6]
Bu veriler ışığında diyebiliriz: geriye dönük uygulama için güçlü bir toplumsal talep ve hukuki zemine sahip olunmasına rağmen, yasada açık bir hüküm olmadığı için durum belirsizliğini koruyor.
Kapsam ve Uygulama: Kimler, Ne Kadar Yararlanabiliyor?
Sağlık alanında yıpranma hakkı kapsamında olanlar genellikle koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde çalışan hekim, hemşire, eczacı gibi unvanlardır. [7] Uygulamada, 1 yıl hizmet için 60 gün ek süre gibi oranlar belirlenmiş durumda. [8] Emeklilik yaşından yapılan indirim ve prim gün sayısına ekler gibi etkiler söz konusu. Ancak bu kapsamda şu sınırlamalar mevcut:
– Yasa yürürlüğe girdikten önceki hizmetlerin çoğu kapsam dışı bırakılmış. [2]
– Hizmete esas “riskli alanlarda fiilen çalışma” şartı ve nöbet, yoğun bakım gibi koşulların özel kriterleri mevcut. [9]
– Geriye dönük hak talebi varsa da, bunu tatmin edecek yasal veya yönetmelik düzeyinde bütünleyici bir düzenleme henüz tam anlamıyla yapılmamış durumda.
Değerlendirme ve Okuyucuya Sorular
Mevcut durum, sağlık çalışanlarının sadece artık faaliyet gösterirken değil, geçmişte de katlandıkları yüklerin tanınması gerektiğini işaret ediyor. Ancak sistem, geriye dönük hak tanımada net değil. Bu durumda ortaya çıkan etik ve toplumsal eşitlik soruları şöyle:
– Bir sağlık çalışanı, geçmişte yıllarca ağır koşullarda çalışmışken, yalnızca yasa yürürlüğe girdikten sonra tanınan hakkı alabiliyorsa, bu adalet ölçütlerine uygun mudur?
– Geriye dönük hak tanınmaması, sağlık çalışanları arasında eşitsizlik yaratır mı? Bu eşitsizlik kamu kurumlarında moral ve motivasyon açısından ne anlam taşır?
– Devletin bu hakkı geriye dönük tanıma zorunluluğu var mıdır? Kamu politikaları açısından “geçmiş hizmetlerin tanınması” vatandaşlık sorumluluğu ve kamu görevlisi hakkı bağlamında nasıl değerlendirilebilir?
– Uygulama sınırları ve kapsam dışı bırakılan unvanlar, sağlık sisteminin tüm bileşenlerinde eşitlikçi yaklaşımı nasıl etkiler?
– Geriye dönük tanıma yapılması finansal yük getirirse, bu mali yük “kimin sorumluluğundadır”? Sağlık sisteminin sürdürülebilirliği ile çalışan hakkı arasında nasıl bir denge kurulmalıdır?
Sonuç olarak, sağlık çalışanlarına yıpranma payının geriye dönük uygulanması halen çözülmesi gereken önemli bir toplumsal ve siyasal mesele olarak ortada duruyor. Yasal, kurumsal ve etik açıdan bu hakkın geçmiş hizmetleri de kapsaması yönünde güçlü argümanlar mevcut. Ancak uygulama somut adımlar ister. Çalışanlar açısından hakkaniyetin sağlanması, sistem açısından ise güvenin korunması için bu konuda daha net düzenlemeler bekleniyor.
—
Sources:
[1]: “Sağlıkta yıpranma ne zaman çıktı? – yuzyil.net”
[2]: “Sağlıkta yıpranma payı ile ilgili detaylar belli oldu”
[3]: ““Sağlıkçılara yıpranma payı geriye dönük işletilmeli””
[4]: “Sağlıkçılar geriye dönük yıpranma payı istiyor – Gündeme Bakış”
[5]: “Sağlık’ta yıpranma payının geriye dönük uygulanması için dava açıldı”
[6]: “SGK yıpranma payı kısıtlaması 2025: Etkilenen meslekler ve detaylar”
[7]: “5 Soruda Sağlıkta Yıpranma Payı ve Detayları”
[8]: “Sağlık Çalışanı Yıpranma Payı Nedir, Nasıl Hesaplanır? 2024 Güncel”
[9]: “Sağlık çalışanlarına verilecek yıpranma hakkının detayları belli oldu!”