Merhaba sevgili okur — bugün seni tarih içinde bir yolculuğa davet ediyorum. Bir şehrin adı bize kimliğini, geçmişini, kültürünü anlatır; Kastamonu’nun eski adı ise, o köklü geçmişin kapısını aralayan bir anahtar gibidir. Gel birlikte bu anahtarla tarih kapılarını açalım, taş taş üstünde anlatalım.
Kastamonu’nun Adına Uzanan İzler
Kastamonu ismi günümüzde herkesin bildiği gibi; ama eskiden nasıl anılıyordu? Bu sorunun kesin tek bir cevabı yok — çünkü tarih, dil, efsane ve kültür iç içe geçmiş durumda. En yaygın teoriler arasında göze çarpanlar: Kastra Komneni / Castra Comneni, Kastamoni / Kastamunî, Timonion / Tumanna, hatta “Gas + Tumanna / Gas + Timonion” kökenli görüşler… ([Vikipedi][1])
Bir teoriye göre, Bizans döneminde bu bölge, Komnenos hanedanının hakimiyeti altındayken buraya “Castra Comneni” (Komnen’lerin Kalesi) ya da “Kastra Komneni” deniliyordu. Zamanla halk dilinde ses değişmeleriyle “Kastamonu” biçimine evrilmiş olabilir. ([Vikipedi][1])
Bir başka bakış, bölgenin eski halkı Gaşkaların (Gas) izine dayanıyor: Gas + Timonion ya da Gas + Tumanna bileşiminin halk ağzında evrilerek “Gastumanna” gibi biçimlere, oradan da “Kastamonu”ya dönüşmüş olması mümkündür. ([37 Haber][2])
Efsaneler de bu değişime renk katıyor: “Kastın neydi Moni?” sözü, bir Bizans prensesi Moni ile Türk askerleri arasında geçen dramatik bir olayla ilişkilendirilir. Rivayete göre kale kapısı anahtarını Moni veriyor; Türk askerleri “Kastın neydi Moni’ye?” diyor, bu söz zamanla “Kastamonu”ya dönüşüyor. ([37 Haber][2])
Adların Dönüşümü ve Toplumsal Hafıza
Bir şehir, adını değiştirdiğinde sadece telaffuz değil; kimliği, bakışı, aidiyeti de evrilir. Kastamonu’nun eski adlarının çeşitliliği, şehrin Anadolu’nun birçok uygarlığını bağrında taşıdığını gösteriyor. Romalılar, Bizanslılar, Gaşkalar, Komnenoslar… her biri iz bırakmış.
Örneğin, Vikipedi’ye göre Antik dönemlerde bölgede Paflagonya adından söz edilir; Kastamonu ismi de Paflagonya halkı adından Türkçeleştirilmiş olabilir. ([Vikipedi][1]) Başka bir kaynak ise, Hitit döneminden gelen “Kastama” adının dönüştüğü görüşünü öne çıkarır. ([Vikipedi][1])
Kastamonu, Orta Çağ’da Batı kaynaklarında Castamea, Casstimana, Castemol gibi farklı adlarla anılmış; İslam coğrafyacılarında Kestamûniyâ, Kastamûnî formları görülmüş; Osmanlı’da “Kastamoni” gibi şekillerle dile gelmiştir. ([37 Haber][2])
Bir Adın Ardındaki İnsanlar: Örnek Hikâyeler
Bir düşün: 1100’lü yıllarda, kale burcunda Moni adında bir genç prenses var; sevdiğine kavuşma ümidiyle anahtarları teslim ediyor. Ya da Komnenos hanedanı bir kale kuruyor, adı “Castra Comneni” ile anılıyor. Köylerden geçerken yaşlılar, yaşadıkları evlerin duvarına kazınmış eski taş yazıtlardan “Kastamoni” ismini okuyor.
Bugün, Kırk Kız Türbesi olarak bilinen yerde halk, Moni efsanesini anlatıyor; turistler geliyor, kılavuzlar bugünkü adla birlikte eski adı da söylüyor. Bu anlatılar, sadece dillere değil, yüzlerde, gözlerde, duygularda yaşıyor.
Sonuç: Eski İsim Bir İzdir, Kimliktir
Kastamonu’nun eski adı tek bir biçimde söylenemez — adlar, sesler, efsaneler, halkla birlikte evrilmiştir. Kastra Komneni, Kastamoni, Gaşkaların Tumanna / Timonion’ı… hepsi bu toprakların katman katman belleğidir.
Senin memleketinin eski adı var mı? O eski adın hangi öyküsünü duydun, nasıl bir geçiş yaşanmış? Yorumla paylaşırsan, birlikte başka şehirlerin ad yolculuklarını da keşfedebiliriz.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kastamonu?utm_source=chatgpt.com “Kastamonu – Vikipedi”
[2]: https://37haber.com/kastin-ne-idi-moni-gastumanna-kastra-kommeni-kastamonu-ismi-nereden-geliyor-kastamonu-isminin-hikayesi/?utm_source=chatgpt.com ““Kastın ne idi Moni – Gastumanna – Kastra-Kommeni Kastamonu İsmi …”