Merhaba sevgili okur — bugün seni tarih içinde bir yolculuğa davet ediyorum. Bir şehrin adı bize kimliğini, geçmişini, kültürünü anlatır; Kastamonu’nun eski adı ise, o köklü geçmişin kapısını aralayan bir anahtar gibidir. Gel birlikte bu anahtarla tarih kapılarını açalım, taş taş üstünde anlatalım.
Kastamonu’nun Adına Uzanan İzler
Kastamonu ismi günümüzde herkesin bildiği gibi; ama eskiden nasıl anılıyordu? Bu sorunun kesin tek bir cevabı yok — çünkü tarih, dil, efsane ve kültür iç içe geçmiş durumda. En yaygın teoriler arasında göze çarpanlar: Kastra Komneni / Castra Comneni, Kastamoni / Kastamunî, Timonion / Tumanna, hatta “Gas + Tumanna / Gas + Timonion” kökenli görüşler… ([Vikipedi][1])
Bir teoriye göre, Bizans döneminde bu bölge, Komnenos hanedanının hakimiyeti altındayken buraya “Castra Comneni” (Komnen’lerin Kalesi) ya da “Kastra Komneni” deniliyordu. Zamanla halk dilinde ses değişmeleriyle “Kastamonu” biçimine evrilmiş olabilir. ([Vikipedi][1])
Bir başka bakış, bölgenin eski halkı Gaşkaların (Gas) izine dayanıyor: Gas + Timonion ya da Gas + Tumanna bileşiminin halk ağzında evrilerek “Gastumanna” gibi biçimlere, oradan da “Kastamonu”ya dönüşmüş olması mümkündür. ([37 Haber][2])
Efsaneler de bu değişime renk katıyor: “Kastın neydi Moni?” sözü, bir Bizans prensesi Moni ile Türk askerleri arasında geçen dramatik bir olayla ilişkilendirilir. Rivayete göre kale kapısı anahtarını Moni veriyor; Türk askerleri “Kastın neydi Moni’ye?” diyor, bu söz zamanla “Kastamonu”ya dönüşüyor. ([37 Haber][2])
Adların Dönüşümü ve Toplumsal Hafıza
Bir şehir, adını değiştirdiğinde sadece telaffuz değil; kimliği, bakışı, aidiyeti de evrilir. Kastamonu’nun eski adlarının çeşitliliği, şehrin Anadolu’nun birçok uygarlığını bağrında taşıdığını gösteriyor. Romalılar, Bizanslılar, Gaşkalar, Komnenoslar… her biri iz bırakmış.
Örneğin, Vikipedi’ye göre Antik dönemlerde bölgede Paflagonya adından söz edilir; Kastamonu ismi de Paflagonya halkı adından Türkçeleştirilmiş olabilir. ([Vikipedi][1]) Başka bir kaynak ise, Hitit döneminden gelen “Kastama” adının dönüştüğü görüşünü öne çıkarır. ([Vikipedi][1])
Kastamonu, Orta Çağ’da Batı kaynaklarında Castamea, Casstimana, Castemol gibi farklı adlarla anılmış; İslam coğrafyacılarında Kestamûniyâ, Kastamûnî formları görülmüş; Osmanlı’da “Kastamoni” gibi şekillerle dile gelmiştir. ([37 Haber][2])
Bir Adın Ardındaki İnsanlar: Örnek Hikâyeler
Bir düşün: 1100’lü yıllarda, kale burcunda Moni adında bir genç prenses var; sevdiğine kavuşma ümidiyle anahtarları teslim ediyor. Ya da Komnenos hanedanı bir kale kuruyor, adı “Castra Comneni” ile anılıyor. Köylerden geçerken yaşlılar, yaşadıkları evlerin duvarına kazınmış eski taş yazıtlardan “Kastamoni” ismini okuyor.
Bugün, Kırk Kız Türbesi olarak bilinen yerde halk, Moni efsanesini anlatıyor; turistler geliyor, kılavuzlar bugünkü adla birlikte eski adı da söylüyor. Bu anlatılar, sadece dillere değil, yüzlerde, gözlerde, duygularda yaşıyor.
Sonuç: Eski İsim Bir İzdir, Kimliktir
Kastamonu’nun eski adı tek bir biçimde söylenemez — adlar, sesler, efsaneler, halkla birlikte evrilmiştir. Kastra Komneni, Kastamoni, Gaşkaların Tumanna / Timonion’ı… hepsi bu toprakların katman katman belleğidir.
Senin memleketinin eski adı var mı? O eski adın hangi öyküsünü duydun, nasıl bir geçiş yaşanmış? Yorumla paylaşırsan, birlikte başka şehirlerin ad yolculuklarını da keşfedebiliriz.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kastamonu?utm_source=chatgpt.com “Kastamonu – Vikipedi”
[2]: https://37haber.com/kastin-ne-idi-moni-gastumanna-kastra-kommeni-kastamonu-ismi-nereden-geliyor-kastamonu-isminin-hikayesi/?utm_source=chatgpt.com ““Kastın ne idi Moni – Gastumanna – Kastra-Kommeni Kastamonu İsmi …”
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Bolu, Çankırı ve Sinop’ u da içine alan Kastamonu Vilayeti, daha sonra Bolu’nun 1907’de, Çankırı ve Sinop’ un 1918’de ayrılmaları ile bugünkü duruma gelmiştir.1924 Anayasası ile il, ilçe, bucak ve köy şeklindeki idari taksimatın kabulünü müteakip Kastamonu ili 1969’a kadar merkez ile … Prehistorik çağlardan sonra, Kastamonu ve çevresinin bilinen en eski yerleşimcileri Gaslar (Gaşka Türkleri) olarak bilinir. M.Ö.
Halil! Değerli yorumlarınız, yazıya metodolojik bir düzen kazandırdı ve çalışmanın akademik niteliğini pekiştirdi.
Gaslar sert karakterli, cengaver kişiler olarak bilinmektedir. Bugün Kastamonu ve çevresindeki illeri de içine alan ve Romalılar devrinde adına Paflagonya (Pophlaginia) denilen Gasların kurduğu şehirlerden bir tanesi de “ Timonion veya Tumanna “dır. Kalenin anahtarını Türk askerine verir. Türklerin kaleye girdiğini görünce durumu anlayan babası, Moni ‘yi kalenin burcundan aşağı atar.
Kerem! Sevgili dostum, değerli katkınızı aldığımda yazımın eksik kalan yönlerini görme şansı buldum ve bu sayede metin daha bütünlüklü, daha ikna edici ve daha güçlü bir akademik çerçeveye kavuştu.
Uzun yıllar Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalan Kastamonu M.S. 395 yılında İmparatorluğun bölünmesiyle bütün Anadolu gibi Bizans İmparatorluğuna katılmıştır. Prehistorik çağlardan sonra havalinin (Paflagonya’nın) bilinen Sümerlerin en eski bir kolu olan Gaslar (Gaşka Türkleri)’dır . Kastra kelimesi Latince “kale” demektir. Komnenler ise, bir Bizans Hanedanı olup bu bölgenin Bizans dönemindeki yerleşimcileridir. Bu iki kelime zamanla Kastamonu şeklini almıştır .
Gökçe!
Sevgili katkı sağlayan kişi, fikirleriniz yazının bütünlüğünü güçlendirdi ve daha dengeli bir yapı sundu.
Kast, ceza hukukunda önemli bir kavram olup suçun işlenmesindeki özel zihinsel durumu ifade eder . Kastın unsurları arasında bilme unsurunun, failin eylemi gerçekleştirirken maddi unsurları öngörmesi ve isteme unsurunun, bu maddi unsurları bilerek ve isteyerek gerçekleştirmesi bulunmaktadır. Kastamonu, Fatih Sultan Mehmet ‘in 1460 yılında Sinop’la birlikte bu şehri alarak Candaroğulları beyliğini ortadan kaldırmasından sonra Osmanlı devletine katılmıştır.
Ekin! Saygıdeğer dostum, sunduğunuz görüşler yazının estetik yönünü artırdı ve daha etkileyici bir üslup kazandırdı.